Санаи навсозӣ: 15.01.2022
Баромад ва суқути Империяи Усмонӣ
Ҳар як болоравӣ муборизаҳо дорад ва ҳар тирамоҳ сабабҳое дорад, ки аксар вақт бо оқибатҳои ин ҳодисаҳо пӯшонида мешаванд. Офтоби Империяи Усмонӣ - Яке аз империяҳои бузургтарин дар таърих тулӯъ ва дурахшид, аммо мисли дигар сулолаҳо тира ва доимӣ буд.
Дар Империяи Усмонӣ соли 1299 таъсис ёфтааст ва аз қабилаҳои турк дар Анатолия ба вуҷуд омадааст. Усмониён дар асрҳои 15 ва 16 аз бозии одилонаи қудрат баҳравар буданд ва зиёда аз 600 сол ҳукмронӣ карданд. Он ҳамчун яке аз сулолаҳои тӯлонитарин дар таърихи империяҳои ҳукмрон ҳисобида мешавад. Қудрати усмонӣ дар умум ҳамчун қудрати ислом дида мешуд. Он аз ҷониби Аврупои Ғарбӣ таҳдид ҳисобида мешуд. Ҳукмронии Империяи Усмонӣ давраи субот, амният ва пешрафтҳои минтақавӣ ҳисобида мешавад. Муваффақияти ин сулола ба он вобаста аст, ки онҳо ба шароити тағйирёбанда мутобиқ шуданд ва ин дар маҷмӯъ барои рушди фарҳангӣ, иҷтимоӣ, динӣ, иқтисодӣ ва технологӣ роҳ кушод.
Таърихи Империяи Усмонӣ
Империяи Усмонӣ ба минтақаҳои гуногуни Аврупои имрӯза дохил шуд. Он дар болои Туркия, Миср, Сурия, Руминия, Македония, Маҷористон, Исроил, Урдун, Лубнон, қисматҳои нимҷазираи Араб ва қисматҳои Африқои Шимолӣ дар авҷи худ тӯл кашид. Масоҳати умумии империя дар соли 7.6 тақрибан 1595 миллион километри мураббаъро ишғол мекард. Дар ҳоле ки вай хароб мешуд, як қисми он ба Туркияи имрӯза табдил ёфт.
Пайдоиши империяи Усмонӣ
Худи Подшоҳии Усмонӣ ҳамчун риштаи кандашудаи империяи туркҳои Салҷуқӣ зоҳир шуд. Империяи Салчукиён дар асри 13 дар тахти Усмони I, ки аз хучуми мугулхо истифода бурданд, чанговарони туркро хамла карданд. Ҳамлаи муғулҳо давлати Салҷуқиёнро заиф карда, тамомияти исломро зери хатар гузошта буд. Пас аз пошхӯрии империяи Салҷуқӣ туркҳои усмонӣ қудратро ба даст оварданд. Онҳо дигар давлатҳои Империяи Салҷуқро зери назорат гирифтанд ва тадриҷан дар асри 14 тамоми салтанатҳои гуногуни туркҳо асосан аз ҷониби туркҳои усмонӣ ҳукмронӣ мекарданд.
Афзоиши империяи Усмонӣ
Болоравии ҳар як сулола бештар тадриҷан аст, на як раванди ногаҳонӣ. Империяи турк ба комёбихои худ аз рохбарии барҷастаи Усмони I, Орхон, Муроди I ва Боязиди I ба сохтори мутамарказ, идоракунии хуб, ҳудуди доимо васеъшаванда, назорати роҳҳои тиҷоратӣ ва қудрати муташаккили низомии нотарс қарздор аст. Назорати роҳҳои тиҷоратӣ дарҳои сарвати бузургро кушод, ки дар устуворӣ ва лангари ҳукмронӣ нақши муҳим бозид.
Давраи васеъшавии бузург
Рӯшантараш, Империяи Усмонӣ бо забт кардани Константинопол - пойтахти Империяи Византия ба авҷи худ расид. Константинополро, ки мағлубнашаванда медонистанд, авлоди Усмон ба зону задаанд. Ин забт асоси васеъшавии минбаъдаи империя, аз он чумла зиёда аз дах давлати гуногуни Европа ва Шарки Наздик гардид. Адабиёт оид ба таърихи империяи усмонӣ ин давраро давраи густариши бузург номид. Бисёре аз муаррихон ин тавсеъаро як давлати муташаккил ва коҳишёфтаи давлатҳои ишғолшуда ва қудрати пешрафта ва муташаккили низомии Усмонӣ медонанд. Экспансия бо шикасти мамлюкҳо дар Миср ва Сурия идома ёфт. Алҷазоир, Маҷористон ва қисматҳои Юнон низ дар асри 15 зери чатри туркҳои усмонӣ қарор гирифтанд.
Аз пораҳои таърихи Императории Усмонӣ маълум мешавад, ки бо вуҷуди сулола будан мақоми танҳо ҳоким ё султони олӣ меросӣ буд, ҳатто нухбагон низ маҷбур буданд мансабҳои худро соҳиб шаванд. Соли 1520 ҳукмронӣ дар дасти Сулаймони I буд. Дар давраи ҳукмронии ӯ Империяи Усмонӣ қудрати бештар пайдо кард ва низоми сахти судӣ эътироф гардид. Маданияти ин тамаддун гул-гул шукуфтан гирифт.
Таназзули Империяи Усмонӣ
Даргузашти Султон Сулаймони I ибтидои даврае гардид, ки боиси таназзули сулолаи Усмонӣ гардид. Сабаби муҳими коҳиш дар шикастҳои пайдарпайи ҳарбӣ - бартариитарин шикаст дар ҷанги Лепанто буд. Ҷангҳои русу турк боиси бад шудани иқтидори низомӣ мегардад. Пас аз ҷангҳо, император бояд якчанд шартномаҳоро имзо кунад ва империя қисми зиёди истиқлолияти иқтисодии худро аз даст дод. Ҷанги Қрим душвориҳои минбаъдаро ба вуҷуд овард.
То асри 18 маркази марказии Император заиф шуда, амалҳои гуногуни исёнгарона боиси аз даст додани доимии қаламравҳо гардид. Бо дасисаҳои сиёсӣ дар султоният, таҳкими қудратҳои аврупоӣ, рақобати иқтисодӣ бо рушди тиҷоратҳои нав империяи Туркия ба марҳилаи мукаммал расид ва ҳамчун "Марди бемори Аврупо" номида шуд. Он аз он сабаб ном гирифт, ки тамоми қобилиятҳои худро аз даст дода, аз ҷиҳати иқтисодӣ ноустувор буд ва торафт бештар ба Аврупо вобаста буд. Анҷоми ҷанги ҷаҳонии I низ ба поёни империяи Усмонӣ ишора мекард. Миллатгароёни турк султониро бархам дода, шартномаи Севрро имзо карданд.
Калимаи ниҳоӣ
Ҳар як болоравии пастравӣ дорад, аммо усмонҳо 600 сол ҳукмронӣ карданд ва барои хотима додан ба он Ҷанги Ҷаҳонӣ лозим буд. Туркҳои усмонӣ то ҳол бо шуҷоат, рушди фарҳангӣ ва гуногунрангии худ, ташаббусҳои навоварона, таҳаммулпазирии динӣ ва мӯъҷизаҳои меъмории худ ёдовар мешаванд. Сиёсатҳо ва зерсохторҳои сиёсие, ки аз ҷониби туркҳои марҳум таҳия шудаанд, ҳанӯз ҳам дар шаклҳои такмилёфта ё тағйирёфта амал мекунанд.